Jaka jest najrzadsza polska emisja i banknot?

Jest to bardzo trudne pytanie, ponieważ jest kilka bardzo rzadkich polskich emisji, w których niektóre nominały nigdy nie były w handlu. Jako pretendentów do najrzadszej emisji mamy:

  1. Banknoty insurekcji kościuszkowskiej 1794 roku
  2. Bilety Księstwa Warszawskiego 1810 rok
  3. Bilety Kassowe Królestwa Polskiego 1824 rok
  4. Waluta złotowa 1830 rok
  5. 1 złoty Powstania Listopadowego 1831 rok
  6. Waluta rublowa – ruble srebrem 1841-1866
  7. Waluta złotowa 1919 rok

Zacznę od przedstawienia banknotów insurekcji 1794 roku. Czy ta emisja może być najrzadsza polską emisją? Co prawda są to najstarsze polskie banknoty jednak napewno nie są one najrzadsze. Są one rzadkie, zwłaszcza wyższe nominały takie jak 500 zł lub 1000 zł, ale pojawiają się w handlu. Jeśli chodzi o naprawdę rzadkie banknoty z tej emisji to można wymienić tak naprawdę tylko trzy nominały: 1 zł,
500 zł i 1000 zł. Notowań 1 złoty na platformie OneBid było aż 11, co może się wydawać małą liczbą, ale jest ona wysoka w porównaniu do innych rzadkich polskich banknotów. Kolejnym nominałem jest 500 zł, którego znalazłem 10 notowań. 500 zł 1794 roku ma podobną ilość notowań do 1 zł, ale ceny 500 zł są czasem kilkukornie wyższe od cen 1 złoty, jest to spowodowane tym, że jest to rzadszy, bardziej efektowny i poszukiwany nominał, do tego nie znalazłem żadnego notowania 500 zł w stanie UNC, a 1 złotówki występowały w tym stanie. Ostatnim i najwyższym nominałem tej emisji jest 1000 zł. Jest on najrzadszym nominałem insurekcji kościuszkowskiej, gdyż znalazłem tylko 7 notowań tego banknotu. Warto też dodać, że ceny 500 zł i 1000 zł są podobne i 1000 zł też nigdy nie wystąpiło w stanie UNC. Podsumowując najrzadsze banknoty insurekcji Kościuszkowskiej są czasem możliwe do nabycia i napewno nie są najrzadszymi polskimi banknotami pomimo ich cen.

Kolejną emisją są Bilety Księstwa Warszawskiego 1810 roku. W tej emisji są tylko 3 nominały 1 talar, 2 talary i 5 talarów. Jest to rzadka emisja, zwłaszcza talary bez stempla likwidacyjnego. Talary są o wiele bardziej popularne niż największe nominały insurekcji, ale też są rzadkie i potrafią osiągać wysokie ceny. Dla przykłady najdroższy 1 talar został sprzedany za 15 000 zł (https://onebid.pl/pl/banknoty-1-talar-1810-malachowski-ze-stemplem-znakomity/1761044), 2 talary za 49 000 zł (https://onebid.pl/pl/banknoty-2-talary-1810-sobolewski-ze-stemplem-okazowy/2101210), a 5 talarów za 52 000 zł (https://onebid.pl/pl/banknoty-5-talarow-1810-jaraczewski/1736746). Ta emisja pomimo tego, że jest rzadka też nie jest najrzadszą polską emisją.

Bilety Kassowe Królestwa Polskiego z 1824 roku to bardzo bardzo rzadkie banknoty. Emisja składa się z 4 nominałów: 5 zł, 10 zł, 50 zł i 100 zł. W handlu wystąpiły tylko dwa najniższe nominały czyli 5 zł, 10 zł i osiągały one bardzo wysokie ceny, dla przykładu najdroższe 10 zł 1824 sprzedał się za 200 000 zł (https://onebid.pl/pl/banknoty-10-zlotych-1824-czarnecki-sk-dembowski-najwyzszej-rzadkosci-banknot/309279). Co prawda ceny tych banknotów są niższe niż niektórych pięćsetek lub tysiączek insurekcji, jednak są one rzadziej na sprzedaż i trzeba pamiętać, że są to dwa najniższe nominały. Przechodząc do 50 zł i 100 zł to w archiwum OneBid nie ma żadnych notowań tych banknotów, 50 zł i 100 zł były notowane tylko ze wzorów i to dość dawno temu. 9 lat temu w 2015 roku był oferowany wzór 50 zł i od tamtej pory nawet wzory tego banknoty nie są notowane. Za to wzory 100 zł są jeszcze rzadsze i to o wiele rzadsze. Były one oferowane tylko raz na aukcji WCN w 1993 roku (https://onebid.pl/pl/banknoty-zestaw-wzorow-do-produkcji-banknotu-100-zlotowego-1824/367350). Podsumowując tą emisję, jest ona na pewno o wiele rzadsza od insurekcji i najrzadszą emisją jaką do teraz omówiłem w tym artykule.

Czwartą omawianą emisją będzie waluta złotowa 1830 roku. Są w niej tylko 3 nominały 5 zł, 50 zł i 100 zł. 5 złotych tej emisji jest dość popularnym banknotem i dość często notowanym. Można było często nabyć go w cenie kilkunastu tysięcy złotych. Za to 50 zł jest najrzadszym nominałem tej emisji, pomimo tego, że nie jest najwyższym. W ostatnich latach nie było ono notowane. W całej historii archiwum OneBid było notowane TYLKO RAZ w 1993 roku na aukcji WCN (https://onebid.pl/pl/banknoty-50-zlotych-1-05-1830-nr-254-888-podpis-lubienski-ko/367354). Pokazuje to jak bardzo rzadki jest ten banknot i jest bezwątpienia jednym z najrzadszym polskich banknotów. Najwyższym nominałem tej emisji jest 100 zł i co ciekawe było one sprzedawane dość nie dawno temu bo 9.03.2024 i sprzedało się za 170 000 zł. W ostatnich kilku latach 100 zł 1830 był sprzedawane „aż” 4 razy, a w całej historii OneBida 9 razy. Jest ono rzadkim banknotem, ale napewno nie aż tak rzadkim jak 50 zł z tej emisji. Myślę, że ta emisja jest podobnej rzadkości jak emisja 1824 roku, zwłaszcza 50 zł 1830 jest bardzo rzadkie, ale w tej emisji dwa z trzech nominałów są dość często notowane, a w emisji 1824 najwyższe nominały takie jak 50 czy 100 zł nie były nigdy notowane. Dlatego uważam, że emisja 1824 dalej jest rzadsza od emisji 1830.

1 złoty z Powstania Listopadowego w 1831 roku, jest rzadkim banknotem, ale napewno nie może się on ubiegać o miano najrzadszego. Jest on drogi (kilkanaście lub kilkadziesiąt tysięcy w lepszym stanie), ale też dość często oferowany, więc myślę, że nie ma sensu dłużej skupiać się na nim i lepiej przejść do naprawdę ciekawych rubli srebrem.

Naprawdę bardzo rzadką i ciekawą emisją, która może konkurować rzadkością z emisją 1824 są ruble srebrem z lat 1841-1866. Najprawdopodobniej nie są nawet znane wszystkie lata produkcji danych nominałów, zwłaszcza 25 rubli. W tej emisji były 4 nominały: 1 rubel, 3 ruble, 10 rubli i 25 rubli. 1 i 3 ruble są jeszcze czasem spotykane w brzydkich stanach na aukcjach, ale 10 rubli oraz 25 rubli to już zupełnie inna klasa rzadkości. Dotychczas był notowany jeden egzemplarz 10 rubli srebrem. Było on sprzedawany 2 razy, pierwszy raz w 1993 roku (https://onebid.pl/pl/banknoty-10-rubli-srebrem-1844-seria-k-numeracja-281345-podpi/367382) i drugi raz 12 lat temu sprzedał się za 165 000 zł (https://onebid.pl/pl/banknoty-10-rubli-srebrem-1844-seria-k-numeracja-281345-podpi/420799). Na szczęście tak się składa, że już niedługo bo 8 czerwca 2024 roku inny egzemplarz 10 rubli srebrem będzie litaycowany na aukcji Domu aukcyjnego Marciniaka. Nominał ten jest tak rzadki, że banknoty z niektórych lat nigdy nie były notowane. 10 rubli srebrem występuje w kilku rocznikach 1843, 1844, 1847 i
1866 (brak skanu, ani zdjęcia w katalogu Czesława Miłczaka), jednak możliwe jest, że ze względu na rzadkość tego nominału nie są znane wszystkie roczniki. Za to jeszcze rzadszym nominałem jest 25 rubli srebrem, było ono raz notowane w 1993 znowu na aukcji WCN i od tamtej pory żadne nie było na sprzedaż. Pokazuje to jak rzadkie są to banknoty. Znane roczniki 25 rubli srebrem to: 1848, 1865, 1866. Tak jak w przypadku 10 rubli srebrem, najprawdopodobniej nie są znane wszystkie daty produkcji 25 rubli srebrem. Co ciekawe krąży plotka, że ktoś ma 25 rubli srebrem w nienotowanym dotychczas roczniku. Podsumowując, jest to emisja BARDZO RZADKA i zebranie wszyskich roczników wszyskich nominałów graniczy z cudem i chyba nikt jeszcze wszystkich nie zebrał. Ale teraz nachodzi pytanie, czy ta emisja jest rzadsza od emisji 1824? Ciężko na nie odpowiedzieć, ale myślę, że jest. Dlaczego? W rublach srebrem mamy bardzo dużo roczników różnych nominałów, co się za tym wiąże ruble srebrem będą trudniejsze to zebrania we wszystkich roczników, niż tylko dwa niewystępujące nominały z emisji 1824, które są tylko w jednym roczniku. Emisja rubli srebrem jest szczegółowo omówiona w filmie pana Damiana Marciniaka na YouTube. Polecam ten film, gdyż są w nim pokazane jedne z najrzadszych polskich banknotów takie 1 rubel, 3 ruble i 10 rubli z podziałami na odmiany.

Ostatnią dość rzadką emisją, którą watro uwzględnić jest emisja złotowa 1919. Są w niej nominały takie jak: 1 zł, 2 zł, 5 zł, 10 zł, 20 zł i 50 zł. Niższe nominały do 20 zł są czasem spotykane w pierwszym stanie za nie tak straszne pieniądze. Za to już 20 zł w stanie zbliżonym do UNC było notowane tylko raz w 2018 roku na aukcji DA Marciniak i sprzedało się za 88 000 zł (https://onebid.pl/pl/banknoty-20-zlotych-1919-a-31-unikat-w-emisyjnym-stanie-pmg-64/223221). Najrzadszym nominałem jak zwykle jest najwyższy nominał. 50 zł 1919 podobnie jak 20 zł tylko raz było sprzedawane w stanie bliskim UNC, zostało sprzedane za 90 000 zł (https://onebid.pl/pl/banknoty-50-zl-1919-seria-jednocyfrowa-a-6-emisyjny-stan-zachowania/198371), ale ogólnie jest o wiele rzadziej notowane niż 20 zł tej emisji. Emisja złotowa 1919 jest rzadka, zwłaszcza w wyższych nominałach, jednak nie dorasta ona do pięt emisjom takim jak 1824 czy rublom srebrem.

Ostateczne podsumowanie

Po opisaniu wszyskich najrzadszych emisji, zostają trzy emisje, które mogą walczyć o miano najrzadszej, są to: Ruble srebrem, złotówki 1830 roku oraz Bilety Kassowe 1824 roku. Ze względu na to, że w emisji złotowej 1830 roku tak naprawdę jedynym bardzo rzadkim banknotem jest 50 zł 1830, odrzucam tą emisję i umieszczam ją na trzecim miejscu pod względem najrzadszych. Bardzo trudny wybór jest pomiędzy rublami srebrem i biletami kassowymi. W obu emisjach są banknoty, które nigdy nie wystąpiły w handlu i najprawdopodobniej długo nie wystąpią. Są one w muzeach, albo w zaawansowanych prywatnych kolekcjach i myślę, że ilość najrzadszych z nich można policzyć na palcach jednej ręki. Jednak skłaniałbym się ku temu, że ruble srebrem są najrzadsze, ponieważ jest w nich dużo roczników danych nominałów, a w biletach z 1824 roku są tylko 2 bardzo rzadkie, rzadsze od rubli srebrem, praktycznie niemożliwe do zdobycia banknoty. Tym sposobem na drugim miejscu umieszczam Bilety Kassowe z 1824 roku, a najrzadsza polską emisją ogłaszam RUBLE SREBREM z lat 1841-1866.

Najrzadsza emisja

Tytuł artykułu mówi też o najrzadszym polskim banknocie. Tutaj sprawa jest bardzo trudna do rozstrzygnięcia, ponieważ zostają tam tak naprawdę 25 rubli srebrem z wszystkich dat, 50 zł 1830, 50 zł 1824 i 100 zł 1824. Sprawa zdjęcia się jeszcze trudniejsza do rozstrzygnięcia uwzględniając fakt, że w 10 i 25 rublach srebrem mogą być nie odkryte jeszcze roczniki, pominę jednak ten aspekt, ponieważ wtedy nie dało by się ustalić najrzadszego polskiego banknotu. Wybierając pomiędzy 10 rublami i 25 rublami srebrem, mogę powiedzieć, że 25 rubli srebrem jest napewno rzadsze, więc tym sposobem odrzucam z zestawiania 10 rubli srebrem. Za to pomiędzy 50 zł 1824 i 100 zł 1824 sprawa jest trudniejsza, ponieważ, ani jeden, ani drugi nie były w handlu. Jednak patrząc po ilości wzorów tych banknotów oferowanych na rynku i na to, że 5 zł 1824 jest popularniejsze od 10 zł 1824, można się domyślić, że 100 zł będzie rzadsze od 50 zł, ale tutaj nie ma 100% pewności. Biorąc pod uwagę małe prawdopodobieństwo tego, że 50 zł 1824 jest rzadsze od 100 zł 1824, odrzucam 50 zł 1824 z rankingu. Zostaje nam teraz 25 rubli srebrem z wszystkich dat, 50 zł 1830 i 100 zł 1824. Teoretycznie można z zestawienia odrzucić też 50 zł 1830, ponieważ było ono raz w handlu, a pozostałe banknoty nie były. Mamy teraz tylko 100 zł 1824 i 25 rubli srebrem. Warto dodać, że 100 zł 1824 i inne nominały tej emisji były wymieniane na banknoty emisji 1830, a potem tamte na ruble srebrem. Emisja 1824 była w obiegu o wiele krócej niż ruble srebrem, przez co mniej jej wyprodukowano, ale ruble srebrem były dłużej w obiegu i mogło więcej się zużyć. W katalogu Czesława Miłczaka jest informacja, że biletów stuzłotowych wyprodukowano tylko 10.000 sztuk, a ruble srebrem mają numerację 6 cyfrową oraz podział na serie, do tego ruble srebrem były produkowane w wielu rocznikach co jeszcze zwiększa ich ilość. Jako finalny werdykt uznaję, że to 100 zł 1824 jest najrzadszym i najtrudniejszym do zdobycia polskim banknotem.

Nasz zwycięzca

Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl ;MNK VII-B-246;Europejskie Centrum Numizmatyki Polskiej;fot. Pracownia Fotograficzna MNK

Mityczna seria małego PRLu – 200.000 zł 1989 seria N

Uważam, że seria N nominału 200.000 zł z 1989 może być jedną z najrzadszych serii małego PRLu. Dlaczego? 200.000 1989 seria N jest zaznaczone w katalogu Adama Szparło „Literki małego PRL-u” jako ogromna rzadkość – L9. Jest to bezprecedensowo najrzadsza seria tego nominału tuż po serii C, która jest czasem spotykana. Rzadkość L9 oznacza, że gdzieś istnieje seria N w stanie 1 (UNC). Na różnych grupach banknotowych na Facebook kiedyś się słyszało, że znajomy znajomego znajomego ma ten banknot, ale nigdy nie wiadomo kto to był, ani nie ma żadnego zdjęcia lub skanu tego banknotu. Co ciekawe nawet Janusz Lucow, który posiada największa kolekcję polskich banknotów nie posiada tej serii, a posiada wiele innych rzadkich.

Po długich poszukiwaniach znalazłem jeden dość ciekawy trop – 12 czerwca 2015 roku 200.000 1989 seria N została podobno wystawiona na sprzedaż na stronie numizmato.pl (https://www.numizmato.pl/banknot-200000-zl-1989-seria-panorama-warszawy-dwiescie-tysiecy-zlotych-unc-p-3129.html). Sprzedający zgodnie z opisem mówi, że posiadał na sprzedaż jeden egzemplarz tej serii, jednak jest pewno ale. Nie mamy żadnego dowodu, że to była ta seria i czy sprzedawca nie kłamie, gdyż mamy skan poglądowy jakiegoś innego banknotu 200.000 zł 1989 serii A. Tym sposobem dalej nie mamy pewności czy banknot ten istnieje, czy np. sprzedawca pomylił się w opisie.

Skan poglądowy z tej strony, bez problemu widać, że jest tam seria A

Przeglądając popularny portal aukcyjny OneBid nie znalazłem żadnych notowań ten serii w jakimkolwiek stanie. Co tym bardziej jest dziwne, ponieważ nawet serie rzadkie L9 w katalogu są czasem spotykane w stanach gorszych niż UNC. Tutaj mamy sytuację, gdzie podobno jest znany jeden banknot serii N w stanie UNC, ale nigdzie nie znalazłem tego banknotu w stanach gorszych niż UNC, co jeszcze głębiej mnie przekonuje, że ta seria może nie istnieć.

Być może ta podobno jedyna seria N w stanie UNC, która jest odnotowana w katalogu Szparło to przeróbka popularnej serii H na serię N. Dość niedawno bo 23.03.2024 taka przeróbka była sprzedawana na aukcji Numis Poland. Na pierwszy rzut oka przerobiony banknot naprawdę wygląda na serię N, ale po przyjrzeniu się widać że coś jest nie tak z kreską przekątną łączącą dwie kreski w literze N.

Przerobiony banknot z aukcji Numis Poland
Powiększenie na literę N

Po przejrzeniu archiwum OneBid, przeszukałem jeszcze wiele innych archiwów i stron w internecie i nie znalazłem żadnego śladu po serii N.

Podsumowując, mamy dwa tropy prowadzące do tego, że seria N 200.000 zł istnieje. Pierwszy, że w katalogu Adama Szparło jest zaznaczona jako L9, czyli znany jest jeden egzemplarz tej serii w stanie UNC – jednak nie znalazłem tej serii w gorszych stanach niż UNC, co jest bardzo nie typowe i dziwne. Do tego znane są też przeróbki na tą serię z popularnej serii H, czego mieliśmy przykład na tegorocznej aukcji. Drugim tropem jest to, że 9 lat temu na stronie numizmato.pl seria N była na sprzedaż w stanie UNC, ale niestety nie mamy żadnego potwierdzenia, że to naprawdę była seria N, a nie błąd w opisie lub oszustwo wystawiającego. Trzeba też dodać, że 9 lat temu mało kto zbierał PRL na literki i serie nie miały praktycznie znaczenia, ponieważ większość osób chciała mieć porostu zwykły banknot z nieważne jaką serią, więc sprzedawca najprawdopodobniej nie przykładał wagi do tego jaką serię piszę w opisie, co zwiększa prawdopodobieństwo jego pomyłki, a na klawiaturze obok litery N są takie litery jak H, M i B, które są popularnymi seriami 200.000 zł.

Z drugiej strony mamy też dużo poszlak, że seria N nie istnieje. Jednym z nich jest to, że NIGDZIE nie znalazłem skanu lub zdjęcia tej serii w jakimkolwiek stanie. Wszystkie mi znane poważne kolekcje literek małego PRL nie posiadają tej serii, ani ja nigdy z tą serią się nie spotkałem. Do tego nie posiada jej kolekcja Janusza Lucowa, w której są banknoty tak rzadkie jak 25 rubli srebrem, więc dlaczego miałoby tam brakować 200.000 1989 serii N.

Podsumowując wszystkie tropy za i przeciw istnieniu tej serii uważam, że 200.000 zł 1989 seria N, nie istnieje, nie została wprowadzona do obiegu, lub została w jakiś sposób zniszczona podczas produkcji albo coś podobnego. W każdym razie nie ujrzała światła dziennego i nie wyszła w obieg.